Net niet…..of net wel

Ik schreef er al een blog over op 4-11-2021 en 29-11-2022: ons elektriciteitsnet. Door op de data te klikken kunt U die eerdere blogs teruglezen. Inmiddels is het volop actueel, iedereen schreeuwt moord en brand, wat overkomt ons nu. Wat ons overkomt is niet nieuw. Er was al in juli aangekondigd dat TenneT onderzoek ging doen. In dit artikel van de Stentor wordt dat goed uitgelegd. En ook TenneT geeft hier een heldere uitleg. Het is wel een beetje een triest; bijna bureaucratische conclusie: bedrijven hebben en maken geen ruimte beschikbaar op het elektriciteitsnet. Dat lijkt me niet het hele verhaal, hoe correct de conclusie technisch en juridisch ook is. Daarover straks meer.

3 vragen zijn voor nu relevant: wat is er precies aan de hand, hadden we dat niet kunnen zien aankomen en is er nu helemaal niets aan te doen ?

Als eerste wat is er aan de hand en konden we dat zien aankomen. We hebben in Nederland een zeer betrouwbaar energienet: Netbeheer Nederland rapporteert dat Energienet in 2022 meer dan 99,99 procent betrouwbaar is. Sterker nog: het Nederlandse energienet hoort tot één van de betrouwbaarste van Europa. In 2022 hadden huishoudens en zakelijke gebruikers 22 minuten in één jaar gemiddeld geen elektriciteit. Hiermee komt de betrouwbaarheid van de elektriciteits- (en gasnetten) neer op ruim 99,99 procent. Maar die betrouwbaarheid vraagt wel een prijs. In veel gevallen is dat net “dubbel” uitgevoerd om in geval van een storing of bij onderhoud makkelijk “over te kunnen schakelen”. De wereld van netbeheerders is zeer, zeer sterk gereguleerd, waarbij die leveringsbetrouwbaarheid maakt dat sommige logisch lijkende oplossingen, waarover straks meer, niet mogen omdat de veiligheid nog niet bewezen is. En de maatregelen zijn er op gericht om de leveringsbetrouwbaarheid zo hoog te houden. Dus iedereen die een contract afgesloten heeft om energie geleverd te krijgen, weet zeker dat die energie beschikbaar is. Ook al heeft hij daadwerkelijk minder nodig, of de totale gereserveerde hoeveelheid alleen tijdens een paar momenten op de dag etc. Maar niet alleen de veiligheid is zo sterk gereguleerd. De kosten van de investeringen in het net worden omgeslagen over alle gebruikers. Er is streng onafhankelijk toezicht op die kosten en de netbeheerders mogen alleen maar investeren als dat aantoonbaar nodig is. Dat levert op zijn minst vertraging op in die investeringen.

Zeker als je je realiseert dat de groei van energieopwekking door zon en wind wel explosief te noemen is: de totale opgestelde capaciteit van zonnepanelen is in 2022 vergeleken met 2021 met 28 procent gestegen naar meer dan 19 duizend MW (megawatt). De totale capaciteit van windmolens was eind 2022 bijna 9 duizend MW, 14 procent meer dan het jaar ervoor. Deze stijging is grotendeels te danken aan nieuwe windmolens op het land, hier is 950 MW bijgekomen. Het vermogen op zee steeg met 110 MW. Daarbij komt dat de groei van Wind op Land veelal goed te voorspellen is, want de doorlooptijd van het bouwen van windparken is lang. Dat is anders bij zon. Zon wordt snel en minder voorspelbaar gerealiseerd, sneller dan de ontwikkeling van het net bij kan benen. Zon geeft bovendien hele hoge afnamepieken in het net, waat ook niet helpt. Alles bij elkaar heb je dan wel ongeveer een verklaring. We zagen het deels aankomen, maar de regelgeving en de ingebouwde waarborgen stonden proactief reageren en zo goed als mogelijk voorbereid zijn in de weg. Maar voorlopig dus: Net niet !

Maar kunnen we er dan niets aan doen? Jawel, van alles. Maar – denk weer aan die regelgeving – dat vraagt dan wel wat meer flexibiliteit en doorzettingsmacht dan we gewend zijn. De eerste oplossing: we zullen gewoon meer koper in de grond moeten stoppen. Uiteindelijk is dat niet de oplossing en moeten we toe naar een veel meer gedecentraliseerd energiesysteem waarbij opwek, gebruik en opslag bij elkaar gebracht worden. We moeten toe naar decentrale energiesystemen, waarbij alleen bij tekort of overschot via het landelijke hoofdnet getransporteerd wordt. Wat dat betreft is het van belang dat er echt “energie” gestoken wordt in het ontwikkelen van slimme energiesystemen in de regio. Daar moeten we hard aan werken, maar we kunnen er niet op wachten. Dus moeten we ondertussen vaart maken met het versterken van dat energienet, het aanleggen van het 380 KV hoofdnet, maar ook met het versterken van de onderliggende regionale netten. En dat speelt op alle niveaus. Van de tracébesluiten voor dat hoofdnet, tot de locaties voor de onderstations en de transformatorhuisjes in de wijken. We hebben ze allemaal nodig. Het is in dat opzicht mooi dat Minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten (D66) met extra investeringen in het stroomnet er alles aan gaat doen om de vergunningverlening voor het aanleggen van infrastructuur te versnellen. Maar ook dat levert spanning op. Spanning met gemeenten en burgers waar die kabels “voorbij komen”, of die in de omgeving van een onderstation wonen of waar het transformatorhuisje voor de deur komt. De spanning tussen zorgvuldigheid, NIMBY en tempo zal voelbaar zijn.

De tweede oplossing is vooral een politieke, blijven we sturen op een betrouwbaarheid van 99,99 procent. Of accepteren we een lagere betrouwbaarheid/leveringszekerheid op voorwaarde dat er dan meer capaciteit geboden kan worden. Wat betekent dat dan in de praktijk? Wat is daarbij een goede ruil ? Ik zou vinden dat die discussie op landelijk niveau snel gestart moet worden.

De derde oplossing: van alles wat, zo lang het maar op korte termijn werkt. In theorie zijn die mogelijkheden er ook, als je wat rekkelijk omgaat met de huidige regels, de toezichthouder dat ook doet en de juristen bij de netbeheerders risico’s durven en mogen nemen. Laat ik er een paar noemen:

• Energie delen. In opkomst, met allerlei voors en tegens, bij particulieren. Maar het echte werk ligt op bedrijfsterreinen. Het idee van minister Jetten om bedrijven te verplichten om in de piekuren minder stroom af te nemen lijkt me veel discussie op te leveren maar weinig concrete resultaten op korte termijn. Daar zitten de grote aansluitingen. Dat vraagt om een intensief traject tussen bedrijven/bedrijfskringen, netbeheerder en gemeenten of provincie, maar dan kan er veel. Er kan onbenutte capaciteit benut worden, en er kan slim aan piekverschuiving gedaan worden, zeker in combinatie met batterijen. Nu is er een formeel onderzoek uitgevoerd. Ik vind het niet vreemd dat bedrijven – zoals nu gebeurd is - op basis van een formele vraag van het netwerkbedrijf niet onmiddellijk bereid zijn om een deel van hun capaciteit (tijdelijk) af te staan. Daar is een intensiever traject voor nodig. Dat vraagt congestiemanagement in de praktijk, door mensen die door belemmeringen heen kunnen breken en daarvoor het mandaat hebben. Laten we daar nu eens werk van maken. En daar geld en capaciteit voor beschikbaar stellen. En vooral dat mandaat – bij alle partijen incl. de netbeheerder – regelen.

• Slim inzetten van batterijen en zonnepanelen. Waar kunnen we alvast een klein energiesysteem optuigen dat rechtstreeks levert en alleen bij tekort en overschot “het net opgaat”.

• Onderzoeken waar de ruimte op het net nog wel zit en kijken hoe daar gebruik van te maken is.

Kortom, Net wel kan…..maar dat vraagt wel echt van iedereen een grens- en regel overschrijdende inzet. En geld. En capaciteit. Maar dan houden we het misschien droog totdat er een nieuwe leiding ligt. Net wel dus.